Świetlik łąkowy

Świetlik łąkowy

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	świetlik
Gatunek	świetlik łąkowy
Nazwa systematyczna
Euphrasia rostkoviana Hayne Getreue Darstell. Gew. ix. t. 7

Pokrój

Kwiaty

Świetlik łąkowy (Euphrasia rostkoviana Hayne) – gatunek rośliny należący do rodziny zarazowatych. W innych systematykach zaliczany jest do rodziny trędownikowatych. Inna nazwa zwyczajowa: świetlik lekarski, nazwy ludowe: ptasie oczka, złodziej mleczny. Występuje na całym obszarze Europy, w Polsce jest rośliną pospolitą.

Naukowa nazwa gatunkowa upamiętnia Friedricha W. Rostkoviusa, lekarza i botanika ze Szczecina.

Morfologia

Łodyga

Sztywna, mało rozgałęziona, osiąga wysokość do 30 cm.

Liście

Ulistnienie naprzeciwległe. Liście zazwyczaj równomiernie pokrywające łodygę, kształt blaszki liściowej – jajowaty, brzeg ząbkowany. Wszystkie pokryte gruczołowymi włoskami.

Kwiaty

Grzbieciste o 4-ząbkowym, zrosłodziałkowym i gruczołowato owłosionym kielichu. Kwiaty są małe, białe, fioletowo żyłkowane, z żółtą plamką na dolnej wardze. Górna warga korony jest dużo mniejsza od dolnej i nieco sklepiona. Wewnątrz korony pojedynczy słupek ze znamieniem wystającym poza gardziel i 4 dwusilne, przyrośnięte do korony pręciki o pylnikach pod górną wargą. Pylniki posiadają cienkie wyrostki, owad dostając się do nektaru potrąca je i obsypany zostaje pyłkiem.

Owoce

Gładkie, błyszczące, czerwonobrunatne nasiona w kształcie czółenek osadzone są po dwa w jajowatej torebce. Jedna roślina wydaje ok. 1000 nasion.

Kłącze

Krótkie, jakby ucięte.

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Jest półpasożytem, z korzeni innych roślin za pomocą ssawek pobiera wodę wraz z solami mineralnymi. Kwitnie od czerwca do października, jest owadopylny lub samopylny. Występuje na łąkach, pastwiskach, torfowiskach, na obrzeżach lasów, w zaroślach, nad rowami. Lubi wilgotną, lekko bagienną glebę. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Molinio-Arrhenatheretea.

Zmienność

Tworzy mieszańce z świetlikiem wyprężonym i ś. zwartym.

Zastosowanie

• Roślina lecznicza – świetlik był stosowany do celów medycznych od bardzo dawna, uważano go za ziele uzdrawiające oczy.
  • Surowiec zielarski: ziele świetlika (Herba Euphrasiae).
  • Skład chemiczny: ziele zawiera glikozyd — aukubinę, garbniki, kwasy fenolowe, olejek eteryczny, pochodne kumaryny, sole mineralne szczególnie dużo związków miedzi i manganu.
  • Działanie: używa się go do alergicznych i bakteryjnych zapaleń spojówek. Kwasy zawarte w świetliku mają cechy przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Uszczelniają naczynia krwionośne oczu, zapobiegają także krwawieniom z naczyń siatkówki. Świetlik może być stosowany w zapaleniach spojówek oczu i brzegów powiek, w wiosennym zapaleniu spojówek, przypadkach jęczmieni, a także w przypadkach zmęczenia oczu pracą przy sztucznym świetle, czy długim oglądaniem telewizji. Jest on również cenny dla ludzi, których oczy są nadwrażliwe na promienie słoneczne. Może być polecany do przemywania oczu w przypadkach katarów przebiegających z ostrym łzawieniem. Powinni o nim pamiętać ludzie narażeni na pyły i dymy przemysłowe. Ekstrakt ze świetlika lekarskiego jest wykorzystywany również w homeopatii. Kompozycja składników niektórych z homeopatycznych kropli ocznych jest zbliżona do naturalnego płynu łzowego. W ich skład wchodzi świetlik i nagietek lekarski, starzec popielaty oraz związki mineralne. Zapewniają one optymalny poziom nawilżenia gałki ocznej i łagodzą podrażnienia. Wyciąg ze świetlika lekarskiego przynosi ulgę osobom cierpiącym na zespół suchego oka, którego przyczyną jest niewystarczające pokrycie rogówki i spojówki tzw. „filmem łzowym”. Odwar z ziela świetlika może być stosowany wewnętrznie w chorobach żołądka i wątroby, w zaburzeniach trawienia i w kolce żółciowej, u ludzi z obniżonym ciśnieniem tętniczym. Medycyna ludowa polecała stosowanie świetlika przy bólach głowy i bezsenności. Świetlik lekarski jest wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym. Wchodzi on w skład preparatów przeznaczonych do pielęgnacji i demakijażu skóry wokół oczu. Wraz z innymi wyciągami roślinnymi ma działanie przeciwzapalne, likwiduje obrzęki, łagodzi oznaki zmęczenia i stresu. Picie naparu ze świetlika łąkowego dwa razy dziennie wpływa na poprawę sprawności narządu wzroku i ostrości widzenia oraz przynosi ulgę zmęczonym oczom.
  • Zbiór i suszenie: ziele ścina się poniżej rozgałęzienia łodygi, tj. bez najniższej części, zwykle bezlistnej lub o zbrunatniałych liściach. Ziele zbiera się w czasie suchej pogody i po obeschnięciu rosy. Suszy się je w suszarniach naturalnych przy dużym przewiewie, a przy niesprzyjającej pogodzie, w temperaturze podwyższonej do 40 °C. Surowiec rozkłada się cienką warstwą. Jeden kg suszu otrzymuje się z około 3,5 kg ziela świeżego. Surowiec powinien składać się z ulistnionych pędów z kwiatami. Nie może zawierać bezlistnych łodyg, pędów z korzeniami i innych roślin. Wysuszony powinien mieć naturalną barwę i wilgotność do 11%.

Bibliografia

• Bertram Münker: Kwiaty polne i leśne. Warszawa: Świat Książki, 1998, s. 182. ISBN 83-7129-756-4.
• Jürke Grau, Reinhard Jung, Bertram Münker: Zioła i owoce leśne. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 218. ISBN 83-7129-274-0.